🏷️ 2e product 50% korting🏷️ 1+1 gratis🏷️ 2+1 gratis🏷️ Nazomer specials tot 60% kortingAanbiedingen2e product 50% korting1+1 gratisDubbele voordeelpunten2+1 gratisNazomer specialsLaatste kans55% korting51% korting60% korting3 voor 6.9565% kortingVitamines & SupplementenVitamines & SupplementenVitaminesVitaminesMultivitaminesVitamine AVitamine BVitamine CVitamine DVitamine EVitamine KMineralenMineralenMagnesiumCalciumIjzerSeleniumZinkKaliumChroomSupplementenSupplementenShilajitCollageenVisolie & OmegaMelatonineGroenlipmosselVezel supplementenTeunisbloemolieCo-enzym Q10GlucosamineEnzymenAnti-oxidantenResveratrolHyaluronzuurMSMRode gist rijstD-mannoseQuercetineSiliciumAcidophilusZeewierCitroenmelisseL-TryptofaanAloe vera supplementenPlanten & KruidenPlanten & KruidenMeidoornShatavariBoswelliaAcaiAshwagandhaCranberryDuivelsklauwEchinaceaFenegriekGemberGinsengGinkgo bilobaGroene thee supplementenGuaranaKelpKnoflookKurkumaMacaMariadistelPaddenstoelenPassiebloemRhodiolaRode klaverSaffraanSint-JanskruidValeriaanVenkelSpeciaal voorSpeciaal voorWeerstandSpijsverteringHart & BloedvatenHoofd & HersenenKeel & NeusGewichtsbeheersingSpieren & GewrichtenHuid, Haar & NagelsSlaap & RustZenuwenSchildklierEnergieniveauManVrouw50+HuisdierenOogOorPollen in de luchtVitamines kindSuperfood supplementenSuperfood supplementenBijenpollenSpirulinaChlorellaRoyal jellyPropolisZelfzorgZelfzorgHooikoortsHoestdrankVerkoudheidPleistersHolland & BarrettPhysalisLucovitaalPurasanaBach BloesemBiotonaJacob HooyOrtisRoyal GreenGSE2e product 50% korting1+1 gratisNazomer specialsLaatste kansDubbele voordeelpunten51% korting55% korting2+1 gratisSuikervrijGlutenvrijZuivelvrijSojavrijParfumvrijNieuwe productenNatuurlijke verzorgingNatuurlijke verzorgingZonbeschermingZonbeschermingZonnecrèmeAftersunZonnecrème gezichtZonnecrème baby & kindZonnebankproductenBruiningsproductenZonneallergieGezichtsverzorgingGezichtsverzorgingDag- & NachtcrèmesGezichtscrèmeGezichtsreinigingGezichtsserumGezichtsmaskersOogverzorgingMoisturizerGezichtsolieExfoliantenPeelingsGezichtsscrubLichaamsverzorgingLichaamsverzorgingBodylotion & BodybutterHuidolieLichaamsscrubDeodorantScheren & OntharenZwangerschapHaarverzorgingHaarverzorgingShampooConditionerHaarserumHaarstylingHaarmaskersHaarolieHaaruitval & haargroeiHoofdhuidverzorgingHaarverfConditioner barHoofdluisBeschadigd haarCurly girl methodeBad & DoucheBad & DoucheDouchegelBadolieBruisballenBadschuimZeepBadzoutAleppo zeepBad & Douche accessoiresMondverzorgingMondverzorgingLippenbalsemKoortslipTandpastaMondwaterTandenborstelsMake-upMake-upTeintLippenOgenWenkbrauwenAromatherapie & GeurAromatherapie & GeurEssentiële olieParfumolieGeurkaarsenAroma diffusersRoomsprayGeurstokjesGeurzakjesPure oliePure olieCastorolieHand- & nagelverzorgingHand- & nagelverzorgingHandzeepHandcrèmeVoetverzorgingVoetverzorgingBamboe sokkenCompressiesokkenKalknagelVoetbadVoetcremeZweetvoetenEeltWrattenBabyverzorgingBabyverzorgingBabyshampooBabyolieMannenMannenAftershaveDouchegel mannenShampoo mannenGezichtsverzorging voor mannenGezichtsreiniging mannenDeodorant mannenBaardverzorgingHuidproblemenHuidproblemenRosaceaStriaeCellulitisEczeemDroge hoofdhuidLittekensPsoriasisIngrediëntIngrediëntVitamine C verzorgingCollageenHyaluronzuurNiacinamideBakuchiolSalicylzuurBlack seed oilRetinol & Vitamine ACBD verzorgingVitamine E verzorgingRozemarijnSlakkengelArganAloë veraDode ZeezoutLavendelShea butterRozenbottelJojobaRozenEucalyptusTea treeKokos verzorgingCharcoalCalendulaHoning verzorgingGranaatappel verzorgingHennep verzorgingMenstruatieMenstruatieInlegkruisjesTamponsMenstruatie-ondergoedMaandverbandMenstruatiecupsIntimiteitIntimiteitCondoomsVibratorsSolid barsRefillsAccessoiresAnti-insectAnti-insectAnti-muggenAnti-mottenAnti-wespenHuis & vrije tijdHuis & vrije tijdBoeken, kaarten en tijdschriftenRelaxRelaxMassageOordopjesPittenkussensSpiritueelSpiritueelStenenSieradenOrakelkaartenClean beautyClean beautyVegan beautyDe TuinenDr. OrganicWeledaPhysalisJacob HooyDr. HauschkaKneippNaturtintLucovitaalZarqa2e product 50% korting1+1 gratisNazomer specialsLaatste kans51% korting55% korting3 voor 6.9560% kortingAlcoholvrijParfumvrijMicroplastics VrijNieuwe productenVoeding & DrankenVoeding & DrankenTheeTheeKruidentheeSeizoenstheeLosse theeGroene theeZwarte theeWitte theeDetox theeAfslanktheeNachtrusttheeCafeïnevrije theeChai theeVruchtentheeHoningHoningManuka honingBloemenhoningAcacia honingRauwe honingBiologische honingCrème honingVloeibare honingDrankenDrankenKoude drankenAppelazijnAloe vera drinksGroente- & VruchtensappenMelkvervangersKoffieShotsNoten, Zaden & Gedroogd fruitNoten, Zaden & Gedroogd fruitMixenNotenZaden & PittenGedroogd fruitSuperfoodsSuperfoodsSuperfood poedersAcerolaBoekweitRauwe cacaoChiazaadGoji bessenMatchaMoringaPompoenpittenTarwegrasSnacksSnacksCake & KoekChocoladeChips en zoutjesRepenSnoepPopcornFruit- & GroentechipsGezonde snacksBakkenBakkenSuiker, Zoetstoffen & SuikervervangersBakmelenZuiveringszout / Baking sodaKokenKokenBouillonCulinaire oliënGheeRijst, Pasta & GranenVleesvervangersZoutZuurkoolJam & SpreadsJam & SpreadsSpreadsNotenpastaOntbijtOntbijtOntbijtgranenBrood & CrackersBroodbelegGranolaHavermoutMuesliPannenkoekenmixSpeciale voedingSpeciale voedingVegan voeding & drankenGlutenvrijKoolhydraatarmKeto dieetSuikervrijVezelrijkLactosevrijFODMAP dieetDieetvoedingHolland & BarrettJacob HooyBiotonaYogi TeaPiramideSchärDeliciousDe TuinenPukkaPurasana2e product 50% kortingDubbele voordeelpunten2+1 gratisLaatste kans1+1 gratisNazomer specials55% korting51% kortingGlutenvrijSuikervrijMelkvrijPalmolievrijSojavrijZuivelvrijTarwevrijNieuwe productenSportvoedingSportvoedingProteineProteineWhey proteineCaseine proteineDieet eiwitPlantaardige eiwittenWeight gainerCreatinePre-workoutAminozurenAminozurenBCAACarnitineSportrepen en -gelsSportrepen en -gelsEnergierepenEiwitrepenEnergy gelsSportdrankenSportdrankenEnergiedrankenElektrolytenSport accessoiresSport accessoiresShakebekersWaterflessenSport verzorgingSportdoelSportdoelSpiermassa opbouwenEnergie & UithoudingsvermogenIdeale gewichtFit blijvenOptimum NutritionPE NutritionHolland & BarrettPurasanaPulsinGrenadeStyrkrAmaraBritaNuun2e product 50% korting1+1 gratisDubbele voordeelpuntenNazomer specials60% kortingLaatste kans2+1 gratis55% kortingGlutenvrijSuikervrijAlcoholvrijParfumvrijSojavrijNieuwe productenPopulairPopulairBestsellers in vitamines & supplementenBestsellers in persoonlijke verzorgingBestsellers in voeding & drankenBestsellers in sportvoedingHolland & BarrettDe TuinenDr. OrganicPE NutritionBritaJacob HooyOptimum NutritionQ+ARoyal GreenWeleda2e product 50% korting1+1 gratisNazomer specialsDubbele voordeelpunten2+1 gratis51% korting55% korting60% kortingAlcoholvrijParfumvrijSuikervrijGlutenvrijMicroplastics VrijZuivelvrijNieuwe productenCadeaushopCadeaushopCadeau voor haarCadeau voor hemCadeau voor kindGeschenksetsGeschenksetsGeschenksets damesThee geschenksetsDe TuinenKneippJacob HooyPhysalisKoppenholNatura SibericaEgmont HoneyVegan ToysWeledaSO'BiO2e product 50% korting1+1 gratisLaatste kansAlcoholvrijParfumvrijGlutenvrijMelkvrijMicroplastics VrijPalmolievrijSojavrijZuivelvrijMerkenLeer meer over jouw doelGezondheidsdoelenAlle gezondheidsdoelenGemoedstoestandGewichtsbeheersingImmuunsysteemDarmen & SpijsverteringGeheugen & ConcentratieEnergieniveauOvergangBabyNachtrustVerzorgingsdoelenHaaruitval & HaaruitgroeiHuidproblemenDroge huidRimpelsVoetverzorgingSportdoelenFit blijvenVoeding & DiëtenShop op doelGezondheidsdoelenAlle gezondheidsdoelenGemoedstoestandGewichtsbeheersingImmuunsysteemDarmen & SpijsverteringStressGeheugen & ConcentratieEnergieniveauHart & BloedvatenGewrichtenOvergangBabyZwangerschapSpierenAlgemene gezondheidAllergieën & IntolerantiesVerzorgingsdoelenHaaruitval & HaargroeiHuidproblemenDroge huidRimpelsVoetverzorgingZwangerschapBabySportdoelenFit blijvenUithoudingsvermogenIdeale gewichtSpiermassa opbouwenVoeding & DiëtenGlutenvrijVeganKoolhydraatarmKetoSuikervrijLactosevrijFODMAPVezelrijkAdvies & TestPersoonlijk adviesHealth & Happiness StudioGezondheidsadviesAlle gezondheidsadviesTools & CalculatorsEnergieniveauNachtrustGemoedstoestandSupplementenVrouwManBotten & GewrichtenHormonenSpijsverteringCognitiefVerzorgingsadviesAlle verzorgingsadviesGezichtsverzorgingHaarverzorgingHuidverzorgingZonverzorgingVoetverzorgingHuidproblemenDIYVoedingsadviesAlle voedingsadviesPlanten & KruidenTheeDieetGewichtsbeheersingVitaminesMineralenSportadviesAlle sportadviesSportvoedingReceptenAlle receptenGlutenvrije receptenVegan receptenKoolhydraatarme receptenKeto receptenOntbijtreceptenGezonde tussendoortjes

Reuma behandeling: 6 natuurlijke manieren om klachten te verlichten

reuma behandeling
Reumatoïde artritis (RA) veroorzaakt pijn, zwelling en stijfheid van de gewrichten. Regulier zijn er verschillende manieren om de symptomen te verlichten, maar er is geen standaardaanpak. Toch hebben sommige mensen met reumatoïde artritis baat bij natuurlijke methoden om hun klachten te verlichten en een gezonde levensstijl. 

In dit artikel verkennen we een breed scala aan natuurlijke methoden om je klachten te verlichten, die je naast medische behandeling kunt proberen. Denk aan eetpatroonveranderingen, vitamines en mineralen, lichaamsbeweging en aanvullende therapieën.

Wat is reumatoïde artritis?

Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte, wat betekent dat het immuunsysteem per ongeluk gezonde lichaamscellen aanvalt. In het geval van reumatoïde artritis valt het immuunsysteem de weefsels aan die de gewrichten bekleden, wat een pijnlijke ontsteking veroorzaakt.1 

RA tast meestal de handen, voeten en polsen aan, vaak symmetrisch aan beide zijden van het lichaam.2 Het kan ook meer algemene symptomen veroorzaken zoals vermoeidheid, koorts, zweten, verlies van eetlust en gewichtsverlies. Wanneer de symptomen verergeren, spreekt men van een flare of flare-up.3 

De precieze oorzaak van reumatoïde artritis is onbekend, maar er zijn verschillende risicofactoren bekend die je kans op het ontwikkelen van deze aandoening kunnen vergroten. Vrouwen hebben twee tot drie keer meer kans om RA te krijgen dan mannen.3 

Je hebt ook een hoger risico als je:4 
  • Tussen 40-60 jaar oud bent. 
  • Een familielid hebt met de aandoening. 
  • Overgewicht hebt. 
  • Roker bent. 

Natuurlijke remedies voor reumatoïde artritis

Helaas is er geen genezing voor reumatoïde artritis. De behandeling is dus gericht op het beheersen van je pijn en andere symptomen. Het is belangrijk om vroeg medische behandeling te krijgen zodat gewrichtsschade kan worden vertraagd of voorkomen. 

Je arts kan medicijnen voorschrijven om de ontsteking aan te pakken die de symptomen van reumatoïde artritis veroorzaakt. Je kunt ook met hem of haar praten over het thuis proberen van natuurlijke remedies als aanvulling op je medische behandeling.
endometriose symptomenendometriose symptomen

1. Probeer het mediterraan dieet

Een mediterraan dieet bevat een grote verscheidenheid aan fruit, groenten, volkoren koolhydraten en gezonde vetten.5 

Dit eetpatroon minimaliseert je consumptie van bewerkte voedingsmiddelen, geraffineerde granen, rood vlees, transvetten en voedingsmiddelen met een hoog suikergehalte.6

2. Eetpatroon, vitamines en mineralen

Er is enig bewijs dat de volgende voedingsmiddelen de symptomen van reumatoïde artritis kunnen ondersteunen:
  • Groene thee - de micronutriënten die van nature voorkomen in groene thee kunnen RA-symptomen ondersteunen. Er is echter meer onderzoek nodig om het zeker te weten.7 
  • Kurkuma - studies hebben aangetoond dat curcumine, het actieve ingrediënt in kurkuma, gunstig kan zijn voor het ondersteunen van de symptomen van reumatoïde artritis.8 De steekproeven waren klein, dus er is verder onderzoek nodig om deze resultaten te bevestigen.8 
  • Omega 3-vetzuren - sommige onderzoeken raden aan om twee keer per week vette vis op te nemen als onderdeel van dit eetpatroon.9 Er is echter verder onderzoek nodig om vast te stellen of er een duidelijk voordeel is voor mensen met RA.9 Andere bronnen van omega 3 zijn walnoten en lijnzaad.10 
  • Vitamine D en calcium.11,12
reuma behandelingreuma behandeling

3. Beweging

Beweging is een van de beste manieren om spierkracht op te bouwen en het bewegingsbereik van je gewrichten te vergroten. Lichaamsbeweging kan ook helpen voorkomen dat je overgewicht krijgt, waardoor je gewrichten extra onder druk komen te staan.
Als sporten zoals contactsporten (bijvoorbeeld voetbal) of hardlopen consequent een flare-up uitlokken, probeer dan in plaats daarvan oefeningen met weinig impact te doen. 

Enkele sporten die als heilzaam worden beschouwd zijn: 

Zwemmen 

Zwemmen kan helpen het bewegingsbereik te verbeteren en de spierkracht rond de gewrichten te vergroten zonder ze te veel te belasten. Hierdoor is zwemmen een uitstekende keuze voor mensen met reumatoïde artritis.

Yoga 

De voordelen van yoga als stressverlichter zijn algemeen bekend, maar er is ook aangetoond dat het helpt bij sommige symptomen van RA.13,14

Tai chi 

Tai chi is een rustige bewegingsvorm die over het algemeen wordt beschouwd als gunstig voor mensen met RA vanwege de positieve invloed op zowel het lichaam als de geest.15 

Hoewel de eerste resultaten veelbelovend zijn, is er meer onderzoek nodig om conclusies te trekken over de voordelen van yoga en om te begrijpen hoe en of tai chi de pijn en het functioneren van mensen met RA kan verbeteren.

4. Gebruik warme en koude therapieën voor pijn

Zowel warme als koude temperaturen kunnen goed zijn voor het verlichten van pijnlijke gewrichten. Of het nu gaat om het verzachten van de pijn in een stijve knie of het verminderen van zwelling na het sporten (alleen koude-therapie). 

Als je gewrichten stijf, pijnlijk of krakend zijn, kan warmte de bloedtoevoer naar het gebied vergroten, waardoor de gewrichtsstijfheid afneemt. Je kunt een warm bad nemen of een kruik met warm water in een hoes of handdoek gebruiken om stijve spieren en gewrichten te verlichten, vooral 's ochtends als stijfheid vaak voorkomt. 

 Als je gewricht ontstoken, rood of heet aanvoelt, kan het gebruik van kou helpen tegen de pijn en zwelling. Een koud kompres vernauwt de bloedvaten en vermindert de bloedstroom naar het gebied, waardoor de zwelling afneemt en het gebied gevoelloos wordt. Je kunt een ijspack of een zak bevroren erwten in een handdoek wikkelen om de huid te beschermen. Laat het niet langer dan 20 minuten op het gewricht liggen omdat het je huid kan beschadigen. Controleer je huid om de vijf minuten. Als je huid rood of felroze is, verwijder dan het ijskompres of de erwten.3
reuma behandelingreuma behandeling

5. Overweeg aanvullende therapieën

Voor sommige mensen met RA kan verlichting op korte termijn voortkomen uit eeuwenoude tradities zoals massage, acupunctuur en aromatherapie. Sommigen kunnen ook baat hebben bij chiropractie of osteopathie.16

Verminder stress met een massage 

Voor sommige mensen kan een zachte massage door een geregistreerde massagetherapeut wonderen doen om de pijn te verzachten, de bloedsomloop te verbeteren en stijve spieren te helpen ontspannen. 

Zorg ervoor dat je een massagetherapeut vindt die ervaring heeft met het werken met patiënten met artritis en overleg eerst met je arts. Het wordt ook aanbevolen om massages te vermijden tijdens een RA flare-up op de gewrichten die aangetast zijn.17 

Acupunctuur 

Deze methode in de traditionele Chinese geneeskunde maakt gebruik van dunne naalden die in de huid worden geplaatst en staat bekend om het gebruik bij mensen met pijn en ontstekingen. Recente studies tonen aan dat acupunctuur gunstig kan zijn voor het verminderen van pijn en het verhogen van de levenskwaliteit bij mensen met RA.18 

Aromatherapie 

Aromatherapie maakt gebruik van natuurlijk gewonnen essentiële oliën die ontspanning en welzijn bevorderen. De geurreceptoren in de hersenen pikken de geur van de olie op en dit kan een effect hebben op het emotionele centrum in de hersenen (het limbisch systeem).19 

Het bewijs is momenteel beperkt, maar er zijn enkele veelbelovende onderzoeken die aantonen dat aromatherapie-oliën zoals eucalyptus en lavendel gunstig kunnen zijn bij mensen met RA.20,21
PCOS symptomenPCOS symptomen

6. Geef prioriteit aan slaap en ontspanning

Als je RA hebt, is een van de beste dingen die je kunt doen voor je algehele gezondheid het geven van prioriteit aan een goede nachtrust. Slaap van slechte kwaliteit kan het immuunsysteem beïnvloeden, je tolerantie voor pijn verminderen en mogelijk een flare-up uitlokken.22,23 

Ook stress kan je klachten verergeren. Lichaamsoefeningen zoals mindfulness, meditatie en yoga kunnen nuttig zijn als je RA hebt.24

Tot slot: praat met je arts voordat je iets nieuws probeert

Hoewel er geen genezing is voor reumatoïde artritis, is de behandeling gericht op het beheersen van de symptomen en het voorkomen of vertragen van gewrichtsschade. Verschillende natuurlijke manieren kunnen mensen met RA helpen, naast een medische behandeling, naast medische behandeling. Het eten van een gezond, evenwichtig eetpatroon, het vinden van de juiste lichaamsbeweging, het doen van stressverlagende activiteiten en het proberen van aanvullende therapieën kunnen een positieve invloed hebben op je algehele gezondheid en welzijn. 

Het is belangrijk op te merken dat deze opties niet je voorgeschreven medicijnen of andere vormen van medische behandeling moeten vervangen. Benieuwd naar een van de bovenstaande natuurlijke remedies? Het is altijd het beste om met je arts te praten om persoonlijk medisch advies te krijgen voordat je iets nieuws probeert. 

Disclaimer: Het advies in dit artikel is alleen ter informatie en dient niet ter vervanging van medische zorg. Neem contact op met je huisarts of zorgverlener voordat je iets nieuws probeert.

Bronnen

  1. Radu, A. F., & Bungau, S. G. (2021). Management of rheumatoid arthritis: an overview. Cells, 10(11), 2857. https://www.mdpi.com/2073-4409/10/11/2857 
  2. Kung, T. N., & Bykerk, V. P. (2014). Detecting the earliest signs of rheumatoid arthritis: symptoms and examination. Rheumatic Disease Clinics, 40(4), 669-683. https://www.rheumatic.theclinics.com/article/S0889-857X(14)00070-2/abstract 
  3. Ngian GS. Rheumatoid arthritis. Aust Fam Physician. 2010 Sep;39(9):626-8. PMID: 20877764. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20877764/ 
  4. Chauhan K, Jandu JS, Brent LH, Al-Dhahir MA. Rheumatoid Arthritis. 2023 May 25. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 28723028. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441999/ 
  5. Nikiphorou, E., & Philippou, E. (2023). Nutrition and its role in prevention and management of rheumatoid arthritis. Autoimmunity reviews, 103333.https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1568997223000678
  6. Scheiber A, Mank V. Anti-Inflammatory Diets [Internet]. PubMed. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK597377/
  7. Long Z, Xiang W, He Q, Xiao W, Wei H, Li H, et al. Efficacy and safety of dietary polyphenols in rheumatoid arthritis: A systematic review and meta-analysis of 47 randomized controlled trials. Frontiers in immunology. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37033930/ 
  8. Kou H, Huang L, Jin M, He Q, Zhang R, Ma J. Effect of curcumin on rheumatoid arthritis: a systematic review and meta-analysis. 2023 May 31;14. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10264675/
  9. Kostoglou-Athanassiou I, Athanassiou L, Athanassiou P. The Effect of Omega-3 Fatty Acids on Rheumatoid Arthritis. Mediterranean Journal of Rheumatology [Internet]. 2020 Jun 30;31(2):190–4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7362115/
  10. Covington, M. B. (2004). Omega-3 fatty acids. American family physician, 70(1), 133-140. https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2004/0701/p133.html 
  11. ‌Guan Y, Hao Y, Guan Y, Bu H, Wang H. The Effect of Vitamin D Supplementation on Rheumatoid Arthritis Patients: A Systematic Review and Meta-Analysis. Frontiers in Medicine. 2020 Oct 30;7. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmed.2020.596007/
  12. Bullock, J., Rizvi, S. A., Saleh, A. M., Ahmed, S. S., Do, D. P., Ansari, R. A., & Ahmed, J. (2019). Rheumatoid arthritis: a brief overview of the treatment. Medical Principles and Practice, 27(6), 501-507. https://karger.com/mpp/article/27/6/501/204422 
  13. Gautam S, Kumar R, Kumar U, Kumar S, Luthra K, Dada R. Yoga maintains Th17/Treg cell homeostasis and reduces the rate of T cell aging in rheumatoid arthritis: a randomized controlled trial. Scientific Reports [Internet]. 2023 Sep 11;13(1):14924. https://www.nature.com/articles/s41598-023-42231-w
  14. Ye X, Chen Z, Shen Z, Chen G, Xu X. Yoga for Treating Rheumatoid Arthritis: A Systematic Review and Meta-Analysis. Frontiers in Medicine. 2020 Nov 27;7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7732597/
  15. Mudano AS, Tugwell P, Wells GA, Singh JA. Tai Chi for rheumatoid arthritis. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019 Sep 25. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6759565/ 
  16. Perlman, A. I., Sabina, A., Williams, A. L., Njike, V. Y., & Katz, D. L. (2006). Massage therapy for osteoarthritis of the knee: a randomized controlled trial. Archives of internal medicine, 166(22), 2533-2538. https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/article-abstract/769544 
  17. Sahraei, F., Rahemi, Z., Sadat, Z., Zamani, B., Ajorpaz, N. M., Afshar, M., & Mianehsaz, E. (2022). The effect of Swedish massage on pain in rheumatoid arthritis patients: a randomized controlled trial. Complementary therapies in clinical practice, 46, 101524. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1744388121002231 
  18. Li H, Man S, Zhang L, Hu L, Song H. Clinical Efficacy of Acupuncture for the Treatment of Rheumatoid Arthritis: Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Lee SY, editor. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2022 Apr 30;2022:1–12. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9078778/
  19. Ali, B., Al-Wabel, N. A., Shams, S., Ahamad, A., Khan, S. A., & Anwar, F. (2015). Essential oils used in aromatherapy: A systemic review. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, 5(8), 601-611. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2221169115001033 
  20. Barão Paixão VL, Freire de Carvalho J. Essential oil therapy in rheumatic diseases: A systematic review. Complementary Therapies in Clinical Practice. 2021 May;43:101391. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1744388121000906
  21. Varkaneh ZK, Karampourian A, Oshvandi K, Basiri Z, Mohammadi Y. The effect of eucalyptus inhalation on pain and the quality of life in rheumatoid arthritis. Contemporary Clinical Trials Communications [Internet]. 2022 Oct 1;29:100976. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S245186542200093X
  22. The Lancet Rheumatology. A wake-up call for sleep in rheumatic diseases. The Lancet Rheumatology. 2022 Nov;4(11):e739. https://www.thelancet.com/journals/lanrhe/article/PIIS2665-9913(22)00311-3/
  23. Goes, A. C. J., Reis, L. A. B., Silva, M. B. G., Kahlow, B. S., & Skare, T. L. (2017). Rheumatoid arthritis and sleep quality. Revista brasileira de reumatologia, 57, 294-298. https://www.scielo.br/j/rbr/a/6mfps6VyLzyc8jLk7By96Gy/?lang=en 
  24. Slagter L, Demyttenaere K, Verschueren P, De Cock D. The Effect of Meditation, Mindfulness, and Yoga in Patients with Rheumatoid Arthritis. Journal of Personalized Medicine. 2022 Nov 15;12(11):1905. https://www.mdpi.com/2075-4426/12/11/1905
 

Gerelateerde artikelen