Dikke enkels of voeten: wat is de oorzaak?

08/08/20243 minuten

Verschillende factoren kunnen ervoor zorgen dat je voeten en enkels gezwollen en oncomfortabel worden. Verwondingen of ontstekingen, het vasthouden van vocht door een medische aandoening of langdurig stilzitten kunnen allemaal gezwollen voeten en enkels veroorzaken.¹ Gezwollen voeten en enkels komen vaak voor bij oudere volwassenen en ontstaan meestal door te veel vocht in de lichaamsweefsels.² Deze vochtophoping staat medisch bekend als oedeem. Het kan elk lichaamsweefsel aantasten, maar heeft meer invloed op je onderbenen en voeten.³ Bij zwelling in je enkels en voeten, een strakke huid met glans, of putjes na drukken, heb je waarschijnlijk oedeem.^1,4

In dit artikel bespreken we gezwollen voeten en enkels, leggen we uit wat oedeem is, wat de oorzaken en de meest effectieve behandelingen zijn.

Wat is oedeem?

Oedeem is de term die artsen gebruiken om zwelling door overtollig vocht in lichaamsweefsels te beschrijven.³

Oedeem treedt op wanneer iets de vloeistof verstoort die de ruimten tussen bloedvaten en cellen vult.^4,5,6 Deze vloeistof zet dan uit en lekt naar nabijgelegen weefsels, waardoor deze opzwellen. Door zwaartekracht hoopt vocht zich op in de lagere delen van het lichaam, zoals onderbenen, enkels en voeten.⁷ Perifeer oedeem betekent dat vochtophoping en zwelling in je onderbenen of handen voorkomt.⁴

Oorzaken van oedeem

Er zijn verschillende factoren die kunnen bijdragen aan gezwollen voeten en enkels, variërend van mild tot ernstig. Hier zijn een paar van de meest voorkomende oorzaken:

Te lang staan of zitten: langdurig in dezelfde houding zitten of staan kan leiden tot zwelling van de benen. Daarom kunnen lange reizen of zitten tijdens een vlucht zorgen voor zwelling en ongemak.⁸
Te veel zout: als je te veel zout eet, houdt je lichaam meer water vast. Dit kan vervolgens weglekken in je weefsels, wat kan leiden tot zwelling.⁹
Overgewicht: meer lichaamsgewicht kan extra druk op je aderen uitoefenen. Dit kan leiden tot vochtophoping en oedeem.¹⁰ Overgewicht kan ook je lymfestelsel aantasten (het systeem dat helpt bij het reguleren van de lichaamsvloeistoffen) en langdurige ontstekingen veroorzaken. Dit kan bijdragen aan de ontwikkeling van oedeem.^11,12 Het kan ook je risico op andere aandoeningen die oedeem veroorzaken, zoals slaapstoornissen en hartproblemen, verhogen.⁴
Hormonale veranderingen: misschien merk je dat je voeten elke maand rond dezelfde tijd opzwellen. Dit komt omdat hormoonveranderingen tijdens de menstruatiecyclus kunnen leiden tot het vasthouden van water, waardoor je voeten en enkels opzwellen.¹³
Zwangerschap: tijdens de zwangerschap houdt je lichaam meer water vast dan normaal. De druk van je groeiende baarmoeder en het extra water in je lichaam kunnen leiden tot gezwollen benen, enkels en voeten.¹⁴
Medicijnen: veel medicijnen kunnen als bijwerking oedeem veroorzaken, waaronder sommige calciumkanaalblokkers, corticosteroïden, bloeddrukmedicatie en verschillende pijnstillers.¹⁵
Letsel: zwelling kan ook de reactie van je lichaam zijn op letsel. Verstuikingen, verrekkingen of andere verwondingen aan de voeten of enkels kunnen pijn, blauwe plekken en zwelling veroorzaken.¹⁶
Insectenbeten of -steken: beten en steken kunnen ontstekingen en rode, jeukende plekken op de huid veroorzaken. Het getroffen gebied kan ook opzwellen door een overmatige vochtophoping.¹⁷
Onderliggende medische aandoening: soms is oedeem een symptoom van een hart-, nier- of leveraandoening.⁴

Inzicht in de oorzaken van oedeem helpt je de mogelijke aanleiding te identificeren. Zo kun je (samen met de huisarts) de juiste stappen nemen om het te behandelen.

Behandeling van gezwollen voeten en enkels

De juiste behandeling voor je gezwollen voeten en enkels hangt af van de oorzaak. Lichte gevallen van oedeem gaan meestal vanzelf over zonder behandeling. Vaak helpt het om je benen op een stoel hoger dan je hart te leggen of steunkousen te dragen om de zwelling te verminderen.^1,18

PRICE-therapie

Als je last hebt van zwelling als gevolg van een verzwikte of verstuikte enkel, kun je 48-72 uur na je blessure 'PRICE'-therapie proberen om de zwelling te helpen verminderen. Dit houdt in:^19,20,21

Bescherm je enkel tegen verder letsel door een bandage of ondersteunende schoenen met hoge top te gebruiken.
Vermijd activiteit en belasting van de blessure.
Breng een zak ijs of bevroren groenten gewikkeld in een theedoek aan op de blessure gedurende maximaal 20 minuten om de twee of drie uur.
Gebruik een elastisch buisverband rond de blessure, strak maar niet te strak, om de blessure te ondersteunen en de zwelling te verminderen. Draag het echter niet tijdens het slapen.
Til de getroffen enkel op en laat hem op een kussen steunen om de zwelling tegen te gaan.

Als je hevige pijn hebt, je enkel niet kunt belasten of de zwelling niet afneemt, neem dan contact op met je huisarts voor advies.

Voorzichtige oefeningen

Regelmatig bewegen met weinig impact op de spieren en gewrichten, zoals wandelen, fietsen of zwemmen, stimuleert een goede bloedsomloop en ondersteunt ook het lymfestelsel. Hierdoor wordt er minder vocht opgebouwd in je voeten en enkels. Het lymfestelsel is een netwerk van organen, vaten en weefsels die je lichaamsvochtniveaus in balans houden en het lichaam beschermen tegen infecties.^1,4,22

Dagelijks ongeveer 30 minuten bewegen helpt je hartgezondheid te verbeteren en oedeem onder controle te houden.²³

Veranderingen in voeding

Natrium, in de volksmond zout genoemd, helpt bij het reguleren van je bloeddruk en vochtniveaus, maar alleen in kleine doses.²⁴ Als je regelmatig te veel zout binnenkrijgt, houdt je lichaam water vast, waardoor je voeten kunnen opzwellen. Minder zout eten helpt om minder water vast te houden en gezwollen voeten en enkels te voorkomen.^1,9

Kalium helpt ook om je vochthuishouding te reguleren en de effecten van te veel natrium tegen te gaan. Het is dus belangrijk om er voldoende van binnen te krijgen.^25,26

Enkele van de beste kaliumrijke voedingsmiddelen zijn:²⁷

Groenten, zoals aardappelen, muskaatpompoen, spinazie en tomaten
Linzen, kidneybonen en noten
Melk en yoghurt
Vlees, kip en vis

Maar te veel kalium kan schadelijk zijn voor oudere mensen en mensen met nieraandoeningen. Dit komt doordat je nieren minder goed kalium uit het bloed verwijderen naarmate je ouder wordt.³¹

Oud onderzoek suggereert dat magnesium kan helpen bij het verminderen van het vasthouden van vocht.^28-30 Om genoeg magnesium binnen te krijgen, zijn de beste magnesiumrijke voedingsmiddelen:³⁰

Peulvruchten, noten en zaden
Volle granen
Groene bladgroenten, zoals spinazie
Melk en yoghurt

Zorg voor een gezond gewicht

Als je last hebt van vochtophoping door overgewicht, kan je huisarts je adviseren om je levensstijl te veranderen om gewicht te verliezen.^1,32 Korte dagelijkse activiteiten, een gevarieerd dieet met 30 verschillende groenten per week en minder vet- en suikerrijke voeding helpen om een gezond gewicht te bereiken. Voer kleine veranderingen door en probeer één ding tegelijk om te zien wat voor jou het beste werkt.^33,34

Blijf gehydrateerd

Hoe tegenstrijdig het ook mag klinken, meer water drinken kan juist helpen om het vasthouden van vocht te voorkomen en zwellingen te verminderen.³⁵ Uitdroging zorgt ervoor dat ons lichaam extra water vasthoudt om het gebrek aan waterinname te compenseren. Water drinken helpt overtollig water en natrium uit de urine te spoelen.³⁵

Tot slot: vraag altijd om advies bij je huisarts

Hoewel gezwollen voeten en enkels oncomfortabel kunnen zijn, gaat het vaak weer over zonder behandeling of zijn ze eenvoudig te behandelen door veranderingen in voeding en levensstijl. Door de oorzaken van oedeem te begrijpen en methoden toe te passen om ze te beheersen, kun je de zwelling verminderen, de bloedsomloop verbeteren en je kwaliteit van leven verbeteren.

Als een onderliggende medische aandoening de zwelling veroorzaakt, kan je huisarts je adviseren over het meest geschikte behandelplan. Als voorgeschreven medicatie de oorzaak is, kan de huisarts adviseren wat de beste aanpak is. Stop echter nooit met voorgeschreven medicatie, tenzij je huisarts dit aanbeveelt. Raadpleeg je huisarts als je last hebt van aanhoudende of ernstige zwellingen in je voeten en enkels. Je arts kan je gezwollen voeten onderzoeken en je behandeling afstemmen op je specifieke behoeften.¹

Vergeet niet om zelfzorg prioriteit te geven, actief te blijven en medisch advies in te winnen als je gezondheidsproblemen of medicijnen hebt die oedeem kunnen veroorzaken.

Disclaimer: het advies in dit artikel is alleen ter informatie en kan medische zorg niet vervangen.

Bronnen

InformedHealth.org. (2008, 5 november). Oorzaken en tekenen van oedeem. Instituut voor Kwaliteit en Efficiency in de Gezondheidszorg (IQWiG). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279409/
Besharat, S., et al. Peripheral edema: A common and persistent health problem for older Americans. PLOS ONE. 2021;16(12):e0260742. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0260742.
Lent-Schochet, D., et al. Physiology, edema [Internet]. StatPearls Publishing; 2023. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537065.
Goyal, A., et al. Peripheral edema [Internet]. StatPearls Publishing; 2023. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554452.
Brinkman, JE., et al. Physiology, body fluids [Internet]. StatPearls Publishing; 2023. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482447.
Stewart, RH. A modern view of the interstitial space in health and disease. Frontiers in Veterinary Science. 2020;7. https://doi.org/10.3389/fvets.2020.609583.
Baish, JW., et al. The effects of gravity and compression on interstitial fluid transport in the lower limb. Scientific Reports. 2022;12(1). https://doi.org/10.1038/s41598-022-09028-9.
Francisco, R., et al. Breaking of sitting time prevents lower leg swelling — comparison among sit, stand and intermittent (sit-to-stand transitions) conditions. Biology. 2022;11(6):899. https://doi.org/10.3390/biology11060899.
Yoshikawa M, Kazumasa Torimoto, Hirayama A, Keisuke Kiba, Yamamoto Y, Akashi Y, et al. Daily salt intake is associated with leg edema and nocturnal urinary volume in elderly men. Neurourology and urodynamics [Internet]. 2020 May 27 [cited 2024 May 28];39(5):1550–6. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/nau.24401
Darlenski, R., et al. The link between obesity and the skin. Frontiers in Nutrition. 2022;9. https://doi.org/10.3389/fnut.2022.855573.
Kataru, RP., et al. Regulation of lymphatic function in obesity. Frontiers in Physiology. 2020;11. https://doi.org/10.3389/fphys.2020.00459.
Ellulu, MS., et al. Obesity and inflammation: The linking mechanism and the complications. Archives of Medical Science. 2017;13(4):851–63. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5507106.
Tacani, P., et al. Characterization of symptoms and edema distribution in premenstrual syndrome. International Journal of Women’s Health. 2015;297. https://doi.org/10.2147/IJWH.S74251.
Kesikburun, S., Güzelküçük, Ü., Fidan, U., Demir, Y., Ergün, A., & Tan, A. K. (2018). Musculoskeletal pain and symptoms in pregnancy: a descriptive study. Therapeutic advances in musculoskeletal disease, 10(12), 229-234. https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/1759720X18812449
Largeau, B., et al. Drug‐induced peripheral oedema: An aetiology‐based review. British Journal of Clinical Pharmacology. 2021;87(8):3043–55. https://doi.org/10.1111/bcp.14752.
Chen, L., et al. Inflammatory responses and inflammation-associated diseases in organs. Oncotarget. 2017;9(6):7204–18. https://doi.org/10.18632/oncotarget.23208.
Powers, J., et al. Insect bites [Internet]. StatPearls Publishing; 2023 [geciteerd op 19 maart 2024]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537235.
Olsen, JHH., et al. The effect of compression stocking on leg edema and discomfort during a 3-hour flight: A randomized controlled trial. European Journal of Internal Medicine. 2019;62:54–7. https://doi.org/10.1016/j.ejim.2019.01.013.
Altizer, L. (2003). Strains and sprains. Orthopaedic Nursing, 22(6), 404-409. https://journals.lww.com/orthopaedicnursing/citation/2003/11000/strains_and_sprains.6.aspx
Wollman, S. (2013). Sprains and strains. Nursing2023, 43(9), 58. https://journals.lww.com/nursing/citation/2013/09000/sprains_and_strains.16.aspx
Bleakley CM, Seán O'Connor, Tully MA, Rocke LG, MacAuley DC, McDonough SM. The PRICE study (Protection Rest Ice Compression Elevation): design of a randomised controlled trial comparing standard versus cryokinetic ice applications in the management of acute ankle sprain [ISRCTN13903946]. BMC musculoskeletal disorders [Internet]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2228299/
Fu, MR., et al. The effects of exercise-based interventions on fluid overload symptoms in patients with heart failure: A systematic review and meta-analysis. Biomedicines. 2022;10(5):1111. https://doi.org/10.3390/biomedicines10051111.
National Health Service. (2020). Physical activity guidelines for adults aged 19 to 64. https://www.nhs.uk/live-well/exercise/physical-activity-guidelines-for-adults-aged-19-to-64.
Jin, J., & Sugerman, D. T. (2014). Salt in the Diet. Jama, 311(12), 1265-1265. https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/1849993
Puri, S., & Lee, Y. (2021). Salt sensation and regulation. Metabolites, 11(3), 175. https://www.mdpi.com/2218-1989/11/3/175
Shrimanker, I., & Bhattarai, S. (2019). Electrolytes. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31082167/
Weaver, C. M. (2013). Potassium and health. Advances in Nutrition, 4(3), 368S-377S. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2161831322011279
Ebrahimi, E., et al. Effects of magnesium and vitamin B6 on the severity of premenstrual syndrome symptoms. Journal of Caring Sciences. 2012(4):183–9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4161081.
Ahishali, M. K. B. (2011). The role of magnesium in edema and blood brain barrier disruption. Magnesium in the central nervous system, 135. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507252/
Jahnen-Dechent, W., & Ketteler, M. (2012). Magnesium basics. Clinical kidney journal, 5(Suppl_1), i3-i14. https://academic.oup.com/ckj/article/5/Suppl_1/i3/447534
Yamada, S., & Inaba, M. (2021). Potassium metabolism and management in patients with CKD. Nutrients, 13(6), 1751. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8224083/
West W, Brady-West D, West KP. A comparison of statistical associations between oedema in the lumbar fat on MRI, BMI and Back Fat Thickness (BFT). Heliyon [Internet]. 2018 Jan 1 [cited 2024 May 28];4(1):e00500–0. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5857512/
Shavit, E., Wollina, U., & Alavi, A. (2018). Lipoedema is not lymphoedema: A review of current literature. International wound journal, 15(6), 921-928. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/iwj.12949
Ramage, S., Farmer, A., Apps Eccles, K., & McCargar, L. (2014). Healthy strategies for successful weight loss and weight maintenance: a systematic review. Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism, 39(1), 1-20. https://cdnsciencepub.com/doi/full/10.1139/apnm-2013-0026
Bankir L, Perucca J, Norsk P, Bouby N, Damgaard M. Relationship between Sodium Intake and Water Intake: The False and the True. Annals of nutrition & metabolism [Internet]. 2017 Jan 1 [cited 2024 May 28];70(Suppl. 1):51–61. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28614828/