Heb je een soa? Zo kom je het snel te weten
Volgens gegevens van de GGD zit er de afgelopen jaren een lichte stijging in het aantal gemelde soa-infecties. Als je weet dat onbehandelde soa’s ernstige gevolgen kunnen hebben, is het belangrijk om de juiste informatie te hebben. Op deze pagina vertellen we je alles over soa’s: van hoe je soa’s kunt krijgen tot hoe je ze kunt voorkomen en behandelen.
Wat is een soa?
Een soa, of seksueel overdraagbare aandoening, is een infectie die je kunt krijgen door onbeschermd seksueel contact met iemand die de ziekte al heeft. Soa’s worden veroorzaakt door bacteriën, virussen of parasieten.
Vaak merk je niet meteen dat je een soa hebt, omdat de symptomen soms pas later verschijnen. Het is belangrijk om je regelmatig te laten testen als je seksueel actief bent, zodat je op tijd behandeld kunt worden en verdere verspreiding kunt voorkomen.
Wat zijn de meest voorkomende soa’s?
Dit zijn de meest voorkomende soa’s in Nederland en België:
- Chlamydia. Deze soa veroorzaakt vaak geen duidelijke klachten, waardoor mensen het onbewust kunnen doorgeven.
- Gonorroe. Gonorroe kan infecties veroorzaken in de urinewegen, anus of keel.
- Genitale wratten. Deze worden veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV) en kunnen wratachtige bultjes rond de geslachtsdelen of anus veroorzaken.
- Herpes genitalis. Dit is een virusinfectie die blaasjes en zweren rond de geslachtsdelen veroorzaakt en regelmatig terugkomt.
- Syfilis. Komt minder vaak dan chlamydia en gonorroe, maar het aantal gevallen neemt toe, vooral onder mannen die seks hebben met andere mannen.
- Hiv. Hoewel minder voorkomend door preventieve maatregelen, blijft hiv een belangrijk aandachtspunt vanwege de ernstige gevolgen als het onbehandeld blijft.
Wereldwijd behoren ook trichomoniasis en hepatitis B tot de meest voorkomende soa’s. Voor die laatste wordt er in Nederland en België gevaccineerd.
Hoe krijg je een soa?
Je kunt een soa krijgen door seksueel contact met iemand die een soa heeft. Dit kan op verschillende manieren gebeuren:
- Vaginale seks. Het hebben van onbeschermde vaginale seks met iemand die een soa heeft, kan de infectie overdragen.
- Orale seks. Soa's zoals herpes, chlamydia, gonorroe en syfilis kunnen ook worden overgedragen door orale seks, waarbij de mond en geslachtsdelen contact hebben.
- Anale seks. Anale seks zonder bescherming, zoals een condoom, kan soa's verspreiden, vooral omdat de huid in de anus gevoeliger is voor scheurtjes en infecties.
- Contact met besmette lichaamsvloeistoffen. Soa’s kunnen zich verspreiden via sperma, vaginale vloeistof, bloed of voorvocht van een geïnfecteerde persoon. Dit kan gebeuren tijdens seksueel contact zonder bescherming.
- Huid-op-huidcontact. Sommige soa's, zoals herpes en genitale wratten (HPV), kunnen worden overgedragen door direct contact met de huid of slijmvliezen van een geïnfecteerde persoon, zelfs zonder penetratie.
- Deelname aan seksuele activiteiten met speeltjes. Het delen van seksspeeltjes zonder deze goed schoon te maken of zonder gebruik van een condoom, kan ook een soa overdragen.
Het gebruik van condooms en beflapjes tijdens seks kan het risico op het oplopen van een soa aanzienlijk verkleinen, maar niet alle soa’s zijn volledig te voorkomen met alleen deze methoden, zoals huid-op-huid-contact bij herpes of HPV.
Hoe weet je of je een soa hebt?
Het kan lastig zijn om te weten of je een soa hebt. Dit komt doordat veel soa's geen duidelijke symptomen veroorzaken. Toch zijn er een aantal dingen waar je op kunt letten:
- Laat je regelmatig testen. Veel mensen met een soa hebben helemaal geen klachten, vooral bij soa's zoals chlamydia en hiv kan dat het geval zijn. Daarom is het belangrijk om je regelmatig te laten testen als je seksueel actief bent, ook als je je gezond voelt. Een soa-test kan je tegenwoordig ook eenvoudig thuis afnemen. Bekijk onze soa-testen voor thuis.
- Vreemde afscheiding. Bij sommige soa's, zoals chlamydia of gonorroe, kan er sprake zijn van abnormale afscheiding uit de penis, vagina of anus. Dit kan anders van kleur, geur of textuur zijn dan normaal.
- Pijn of branderig gevoel. Je kunt pijn of een branderig gevoel ervaren bij het plassen of tijdens seks, wat een teken kan zijn van een infectie zoals gonorroe of chlamydia.
- Zweren of blaasjes. Bij soa's zoals herpes of syfilis kunnen pijnlijke of jeukende blaasjes, zweren of wratjes ontstaan op of rond de geslachtsdelen, anus of mond.
- Jeuk of irritatie. Jeuk in of rond de geslachtsdelen kan een symptoom zijn van soa's zoals genitale wratten (HPV) of trichomoniasis.
- Zwellingen. Soms kunnen er pijnlijke gezwollen klieren in de lies ontstaan, vooral bij een infectie zoals syfilis.
- Koorts of griepachtige symptomen. Sommige soa's, zoals hiv of syfilis, kunnen griepachtige symptomen veroorzaken, zoals koorts, vermoeidheid en spierpijn.
Als je een van deze symptomen hebt of je denkt dat je risico hebt gelopen op een soa, is het belangrijk om je zo snel mogelijk te laten testen. Veel soa's zijn makkelijker te behandelen als ze op tijd worden ontdekt. Door je te laten testen, voorkom je bovendien dat je de infectie onbewust aan anderen doorgeeft.
Hoe ziet een soa eruit?
Omdat elke soa er anders kan uitzien, afhankelijk van de specifieke infectie, zijn hieronder de zichtbare symptomen van de hierboven besproken meest voorkomende soa’s in Nederland en België:
- Chlamydia. Deze soa heeft vaak geen zichtbare symptomen.
- Gonorroe. Bij gonorroe kan er afscheiding uit de penis of vagina komen. Bij mannen zorgt het ook soms voor pijnlijke en/of gezwollen testikels.
- Genitale wratten. Dit zijn kleine, vleeskleurige bultjes die op of rond de genitaliën kunnen voorkomen. Ze kunnen variëren van enkele bultjes tot een groter gebied met wratten.
- Herpes genitalis. Dit kan zich uiten in kleine, pijnlijke blaasjes of zweren op de genitaliën, anus of mond. Deze blaasjes kunnen barsten en zweren vormen die langzaam genezen.
- Syfilis. In de eerste fase verschijnt er vaak een pijnloze zweer op de plaats van infectie (penis, vagina, anus of mond). Deze zweer geneest vanzelf, maar de infectie blijft in het lichaam en kan zich in latere stadia verder ontwikkelen.
- Hiv. Er zijn vaak in de beginfase geen zichtbare tekenen. In een later stadium kan hiv leiden tot symptomen zoals koorts, zweten, gewichtsverlies en een verzwakt immuunsysteem.
Soa’s voorkomen
Om soa’s te voorkomen, kun je een aantal preventieve maatregelen nemen:
- Gebruik condooms. Condooms zijn de beste bescherming tegen soa's zoals hiv, chlamydia en gonorroe. Gebruik ze bij elke vorm van seks.
- Beperk je aantal seksuele partners. Hoe minder partners, hoe kleiner de kans op soa's. Bespreek je seksuele geschiedenis met je partner en wees open over risico's.
- Regelmatige soa-tests. Vooral bij een actief seksleven of meerdere partners is regelmatig testen belangrijk. In Nederland en België kun je je gratis laten testen bij de GGD (NL) of het CLB (BE), maar er zijn ook soa-testen voor thuis.
- Vaccinatie. Vaccinaties tegen HPV en hepatitis B zijn beschikbaar. In België en Nederland wordt de HPV-vaccinatie ook aan jongeren aangeboden.
- Vermijd risicovol gedrag. Vermijd onbeschermde seks, zeker onder invloed van alcohol of drugs.
Soa’s behandelen
Ook de behandeling is afhankelijk van het type soa dat je hebt opgelopen. Ook hier gaan we weer dieper in op de meest voorkomende soa’s in Nederland en België:
- Chlamydia. Te behandelen met antibiotica, meestal met een eenmalige dosis azitromycine of een kuur van doxycycline voor 7 dagen. Deze geneesmiddelen zijn enkel op recept verkrijgbaar. Beide partners moeten worden behandeld en mogen geen seks hebben tot een arts bevestigt dat de infectie is genezen.
- Gonorroe. Te behandelen met antibiotica, vaak een injectie met ceftriaxon gecombineerd met orale azitromycine. Ook hier moeten beide partners worden behandeld, en er moet geen seksueel contact zijn totdat de behandeling voltooid is.
- Genitale wratten. Crèmes of zalven zoals imiquimod of podofyllotoxine kunnen op de wratten worden aangebracht. Soms wordt bevriezing (cryotherapie) of chirurgische verwijdering gebruikt. Het virus blijft in het lichaam aanwezig, maar vaccinatie tegen bepaalde HPV-typen kan toekomstige infecties voorkomen.
- Herpes genitalis. Genezing is niet mogelijk, maar antivirale medicijnen zoals aciclovir of valaciclovir kunnen de symptomen verminderen en de duur van een uitbraak verkorten.
- Syfilis. Te behandelen met antibiotica, meestal een injectie van penicilline. In een vroeg stadium kan een injectie voldoende zijn, maar bij latere stadia zijn mogelijk meerdere injecties of langere behandelingen nodig. Beide partners moeten worden behandeld en mogen geen seks hebben tot een arts bevestigt dat de infectie is genezen.
- Hiv. Er is geen genezing voor hiv, maar antiretrovirale therapie (ART) kan het virus onderdrukken en de progressie van de ziekte vertragen. ART is een combinatie van verschillende medicijnen die dagelijks moeten worden ingenomen. Regelmatige medische controle en therapietrouw zijn essentieel om het virus onder controle te houden. Bovendien kunnen mensen met een onderdrukt virus het virus niet overdragen.
Belangrijk is dat je bij een positieve soa-test je zo snel mogelijk laat behandelen door een arts.
Hoe werkt een soa-test?
Een soa-test kan op verschillende manieren worden uitgevoerd, afhankelijk van de specifieke soa en de symptomen. Hier zijn de meest voorkomende soa-tests en hoe ze werken:
- Soa-bloedtest. Door het bloed te testen op antilichamen of antigenen kunnen soa’s zoals hiv, syfilis en hepatitis B en C worden opgespoord.
- Soa-urinetest. Een urinemonster wordt in een laboratorium getest op de aanwezigheid van bacteriën of virussen die wijzen op een infectie. Deze test wordt vaak gebruikt voor soa’s die de urinewegen infecteren, zoals chlamydia en gonorroe. Deze soa-test kun je ook thuis uitvoeren, zoals de chlamydia + gonorroe soa-urinetest voor mannen.
- Uitstrijkje. Door een uitstrijkje te nemen van de slijmvliezen van de vagina, penis, keel of anus en te testen op de aanwezigheid van virussen, bacteriën of parasieten, kunnen soa’s zoals gonorroe, chlamydia, herpes en trichomonas worden opgespoord. Ook deze soa-test is in sommige gevallen thuis uit te voeren, zoals de chlamydia + gonorroe soa-swabtest voor vrouwen.
- Soa-speekseltest. Via een wattenstaafje dat langs het tandvlees en de binnenkant van de wangen wordt gehaald, wordt speeksel verzameld. Het speeksel wordt vervolgens getest op de aanwezigheid van hiv-antilichamen.
- Lichamelijk onderzoek. Een arts kan het lichaam visueel onderzoeken op tekenen van soa’s, zoals wratten of zweren. Indien nodig kan een klein stukje huidweefsel worden afgenomen (biopt) voor verder onderzoek in een laboratorium. Deze methode wordt soms gebruikt voor soa’s zoals genitale wratten of herpes.
Tot slot: ga verantwoord om met je seksuele gezondheid
Om soa’s te voorkomen, is het vooral belangrijk om je goed te informeren. Hopelijk heeft het lezen van deze pagina je al heel wat belangrijke aandachtspunten opgeleverd om verantwoord met je seksuele gezondheid om te gaan. Naast preventieve maatregelen, is het belangrijk om je regelmatig te testen, open te communiceren met seksuele partners en niet te twijfelen om advies in te winnen bij een arts.
