Foliumzuur tijdens de zwangerschap: alles wat je moet weten

Een tekort aan foliumzuur kan afwijkingen zoals een open ruggetje, een open gehemelte of schisis (een gespleten gehemelte en/of lip) veroorzaken. Met voeding krijg je niet voldoende foliumzuur binnen, zelfs niet wanneer je supergezond eet. Begin daarom ten minste een maand voordat je gaat proberen zwanger te worden met het slikken van 400 mcg foliumzuur en slik dit door tot tenminste de 10de week van de zwangerschap.^1,2,3 In dit artikel vertellen we je alles over foliumzuur en zwangerschap.

Foliumzuur is een wateroplosbare B-vitamine en staat ook wel bekend als folaat, vitamine B9 (o.a. Amerika, Polen, Duitsland en Frankrijk) of vitamine B11 (meeste landen van de wereld). Foliumzuur heb je nodig voor de vorming van rode bloedcellen, een aantal soorten aminozuren en van bouwstenen van het DNA en RNA. Daarnaast speelt het ook een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de hersenen en het ruggenmerg van een ongeboren kind. Bij een tekort aan foliumzuur ontstaat bloedarmoede. 

De termen foliumzuur en folaat worden nog weleens door elkaar gebruikt.¹ Folaat is de vorm die in ons eten zit en tijdens onze spijsvertering wordt omgezet in foliumzuur; de voor ons lichaam bruikbare vorm. Foliumzuur is de algemene benaming die wordt gebruikt voor de synthetische vormen. Deze zitten in supplementen of worden als verrijking aan voedingsmiddelen toegevoegd. Daar zijn in de basis 2 soorten van: PMG (pteroylmonoglutaminezuur) en 5-MTHF (L-5-methyltetrahydrofolaat). 

De onderzoeken naar het beschermende effect van foliumzuur op neuraalbuisdefecten zijn met PMG gedaan, niet met 5-MTHF.^4,5 Het is dan ook nog onbekend of 5-MTHF (even goed) tegen neuraalbuisdefecten beschermt, hoewel dat wel aannemelijk is, omdat het de foliumzuurspiegel minstens even goed verhoogt.^6,7 

Een belangrijk verschil tussen (synthetisch) foliumzuur uit supplementen en folaat uit de voeding is dat foliumzuur een hogere biobeschikbaarheid heeft. Voor dezelfde stijging van de foliumzuurspiegel heb je ongeveer twee keer zoveel folaat nodig uit voeding dan uit een supplement.^1,8 

Omdat foliumzuur een belangrijke rol speelt bij de vorming van DNA is met name bij processen met snelle celdelingen, wat tijdens een zwangerschap het geval is, relatief veel foliumzuur nodig. Al voordat je weet dat je zwanger bent, namelijk op de eerste dag na de bevruchting, wordt een begin gemaakt met de aanleg van de neurale plaat van de foetus.² Uit de neurale plaat worden de hersenen en het ruggenmerg gevormd (het centrale zenuwstelsel). Na ongeveer 4 weken groeien de wanden van de neurale plaat naar elkaar toe en vormen ze de neuraalbuis. Door onvoldoende foliumzuur voor en tijdens de eerste weken van de zwangerschap, kan de neuraalbuis niet goed sluiten, wat kan leiden tot neuraalbuisdefecten zoals een open ruggetje (meest voorkomend), een waterhoofd of een open schedel (meest dodelijk). 

Het advies om foliumzuur te slikken, is nog relatief nieuw. Pas in 1993 kwam in Nederland het officiële advies aan vrouwen met een kinderwens en zwangere vrouwen om extra foliumzuur te slikken. Het was enorm effectief. Sinds die tijd is het aantal baby’s dat geboren wordt met neuraalbuisdefecten, zoals een open ruggetje, met 42% gedaald. Dat zijn elk jaar 112 extra baby’s die door dit advies zonder neuraalbuisdefect worden geboren. Ook in veel andere landen en studies is de effectiviteit van het slikken van foliumzuur ruimschoots bewezen.⁴

Het duurt even voordat de foliumzuurspiegel in je bloed optimaal is. Start daarom minimaal 4 weken voor je stopt met anticonceptie met het slikken van 400 mcg foliumzuur.¹ Eerder starten of langer doorgaan, heeft geen voordelen, maar kan ook geen kwaad. Start dus 4 weken voordat je bewust gaat proberen om zwanger te worden, want voordat je het weet is het raak. Ook wanneer het zwanger worden niet meteen lukt, kun je dagelijks foliumzuur innemen. Ben je nog niet met foliumzuur gestart, maar heb je wel al een positieve zwangerschapstest? Dan is het advies om alsnog zo snel mogelijk te starten met het slikken van 400 mcg foliumzuur. 

De veilige bovengrens voor foliumzuur in pilvorm is 1.000 mcg per dag.^9,10 Het is beter om hier niet boven te komen, tenzij je om medische redenen meer nodig hebt (bijvoorbeeld wanneer je een eerdere zwangerschap met een neuraalbuisdefect hebt gehad). Let op wanneer je al een zwangerschapsmultivitamine met 400 mcg foliumzuur gebruikt, je hebt dan niet ook nog los foliumzuur nodig.

Folaat zit in voedingsmiddelen zoals groene bladgroenten, volkoren granen en in kleine hoeveelheden in zuivel. Volwassen vrouwen (19 tot 50 jaar) krijgen via de voeding gemiddeld 220 mcg folaat per dag binnen.¹¹ Echter, de biobeschikbaarheid van folaat is minstens de helft lager dan die van foliumzuur uit een supplement. Om als zwangere vrouw voldoende foliumzuur op te nemen, zou je dus enorme hoeveelheden folaatrijke producten moeten eten. Om 800 mcg folaat binnen te krijgen, wat gelijk staat aan 400 mcg foliumzuur, zou je elke dag ruim 600 gram gekookte spinazie of 800 gram gekookte spruitjes moeten eten. 

Daarnaast zijn er ook nog mensen die folaat minder goed kunnen verwerken, waardoor hun foliumzuurspiegel minder sterk stijgt. Daarom is het advies om sowieso 400 mcg foliumzuur in pilvorm te slikken, ongeacht hoeveel je met je voeding binnenkrijgt. Overigens is er voor folaat uit de voeding geen bovengrens gesteld, omdat er geen schadelijke gevolgen van bekend zijn.¹² Je kunt dus volop spinazie en spruitjes blijven eten naast het suppleren van foliumzuur.

De effectiviteit van het slikken van foliumzuur voor en tijdens de zwangerschap tegen neuraalbuisdefecten is overtuigend aangetoond.^1,2,3 Start daarom met het slikken van foliumzuur 4 weken voordat je stopt met anticonceptie en gebruik het minimaal tot week 10 van de zwangerschap. 

Start meteen wanneer je al zwanger blijkt en nog geen foliumzuur slikte. In studies naar neuraalbuisdefecten is altijd de vorm PMG gebruikt, maar het is aannemelijk dat een supplement met 5-MTHF minstens dezelfde effecten heeft. Maak daarom zelf je keuze uit de beschikbare foliumzuursupplementen voor zwangere vrouwen, zonder je zorgen te maken om de soort die erin zit.